Monday, May 19, 2025
No Result
View All Result
  • हाेमपेज
  • मुख्य समाचार
  • समाचार
  • स्थानीय समाचार
  • खेलकुद
  • कला /मनोरन्जन
  • लेख/बिचार
  • विश्व
  • स्वास्थ्य/शिक्षा
  • हाेमपेज
  • मुख्य समाचार
  • समाचार
  • स्थानीय समाचार
  • खेलकुद
  • कला /मनोरन्जन
  • लेख/बिचार
  • विश्व
  • स्वास्थ्य/शिक्षा
No Result
View All Result
No Result
View All Result

कर्णालीको विकासमा देखिएका समस्या

गणेश कुमार यादव by गणेश कुमार यादव
August 31, 2022
in लेख/बिचार
0
कर्णालीको विकासमा देखिएका समस्या
35
SHARES
Share on FacebookShare on Twitter

 भदौ १५ गते,
विश्वराज काफ्ले
। मुलुक संघीयतामा गएसँगै तत्कालीन कर्णाली अंचलका हुम्ला, जुम्ला, मुगु, कालिकोट, डोल्पा र कालिकोट र भेरी अंचलका दैलेख, सुर्खेत र जाजरकोट तथा राप्ती अंचलको रुकुम पश्चिम एवं सल्यान समेटेर कर्णाली प्रदेश निर्णाण गरिएको छ ।

नयाँ संविधानबमोजिम २०७४ सालमा भएको पहिलो प्रदेश सभा निर्वाचनपछि प्रदेश सरकारको गठन भयो । राजनीतिक समीकरण बदलिएसँगै सरकार पनि फेरियो । अब प्रदेश सभाको दोस्रो निर्वाचनको तरखर सुरुभएको छ । कर्णालीको वर्तमान अवस्था र कर्णालीको विकासका लागि स्थानीय, प्रदेश र केन्द्र सरकार एवं राजनीतिक दलहरुले तत्कालीन र  दीर्घकालीनरुपमा गर्नुपर्ने कार्यको चर्चामा यो लेख केन्द्रित छ ।

कर्णाली प्रदेशको हालको अवस्था 

विसं २०६८ सालको जनगणनाअनुसार १५ लाख ७० हजार ४११ र हाल करिब २० लाख जनसंख्या  र देशको २१.६ प्रतिशत भूगोल रहेको कर्णाली प्रदेश प्राकृतिक, सांस्कृतिक र सामाजिकरुपमा सम्पन्न प्रदेश हो । करिब ९३६ वटा साना ठूला तालहरुरहेको कर्णालीमा नेपालको सबैभन्दा ठूलो रारा ताल, सबैभन्दा गहिरो से फोक्सुन्डो ताल रहेका छन् । काँक्रेबिहार, पचाल झरना, दैलेख पादुका, कुविनडे तालका साथै नेपाली भाषाको उद्गम स्थल सिंजा उपत्यका र मानसरोवर प्रस्थान विन्दु हुम्लाको लिमी उपत्यकाजस्ता सुन्दर पर्यटकीय स्थान पनि कर्णालीमैे छन् । बाह्रै महिना बग्ने नदीहरु, कान्जिरोबा, गणेश, चंखिलीजस्ता अत्यन्तै सुन्दर हिमाल पनि यहीँ छन् । करिब ४१ प्रतिशत क्षेत्र जंगलले भरिएको कर्णालीमा पाँचऔले, जटामसी, शिलाजित, यार्सा गुम्बा, गुच्ची च्याउ, चिराइतोजस्ता बहुमूल्य जडिबुटि पनि पाइन्छन् । स्याउ, सुन्तला, केरा, विभिन्न प्रकारका आरु, दाँते र हाडे ओखर जस्ता फलफूलका साथै फापर, कोदो, सिमी, गहत, चिनो, कागुनु, जौ, गहुँ र मार्सीधानजस्ता खाध्य पदार्थ कर्णाली मै फल्छन् । भेँडा, चौँरी, खच्चड , गाइर्, भैसी र घोडा पालनमा पनि कर्णाली अगाडि छ ।

आर्थिक सर्भेक्षण २०२०/२१ अनुसार नेपालको कुल गार्हस्थ्य उत्पादनको  वार्षिक वृद्धिदर ६.७ प्रतिशत रहेकोमा ७९ स्थानीय निकाय रहेको कर्णालीको ४.१ प्रतिशतमात्रे छ । नेपालका बैंक तथा वित्तीय संस्थामध्ये कर्णालीमा जम्मा ३.९ प्रतिशतमात्र छन् । सानाठूला गरी १७, ०६३ वटा लघु र घरेलु उद्योग उद्योग वभिागमा दर्ता भएका छन् भने २,६२७ वटा कम्पनी रजिस्ट्रार कार्यालयमा दर्ता भएर संचालनमा छन्। मानव विकास सूचकांक ०. ४६९ रहेको कर्णालीको प्रतिव्यक्ति आय ५९७ अमेरिकि डलर रहेको छ । नेपालको सरदर भने १,१७९ छ । नेपालको औसत आयु  ७१.७ वर्ष पुग्दा कर्णालीको ६७ वर्षमात्र छ । साक्षारता दर नेपालको ६७.९० प्रतिशत रहेकोमा कर्णालीको ६२.६७ प्रतिशतमात्र छ । त्यसरी नै नेपालमा गरिबीको रेखामुनिको जनसंख्या १७.४ प्रतिशत रहेको छ भने कर्णालीमा २८.९ प्रतिशत छ ।

सरकारले गर्नुपर्ने कार्य 

विकास र समृद्धिको धेरै सम्भावना भएको कर्णाली प्रदेश कस्तुरी आफूभित्रको बास्नाको खोजमा भौतारिएजस्तै भएको छ । ‘समृद्ध र सुखारी कर्णाली‘ वनाउने हो भने अब तीनै तहका सरकार र राजनीतिक दलले ३ ‘ब’ र ३ ‘स’ को अवधारणामा आधारित योजना वनाएर कार्यन्वयन गर्नु उचित हुनेछ ।

बाटो : गुणस्तरीय सडकविना कुनै पनि विकास कल्पना गर्न सकिँदैन । करिब २, ७२५ किलोमिटर सडक वनेको कर्णालीमा जम्मा ८९ किमीमात्र पूर्णकालो पत्रे छ । अरु १९३ किमी ग्राभेल र २, ४५३ कच्ची सडक छ । कर्णालीमा रहेका कुनै पनि सडक गुणस्तरीय छैनन् । बर्सेनि सडक दुर्घटनामा कर्णाली वासी सयौंले ज्यान गुमाउँछन् । त्यसैले कम्तीमा पनि कर्णालीका सबै जिल्ला सदरमुकामसम्म अबको ४ वर्षमा कालोपत्रे सडक वनाउनुपर्छ । हाल सञ्चालनमा रहेको एक लेनको कर्णाली राजमार्ग कालोपत्रेसहित दुई लेनको वनाउनुपर्छ । भारतको जमुनाहादेखि हु्म्ला हिल्सा सडक र मुगुको नाक्चेलाग्ना सडक चाँडै सञ्चालनमा ल्याउन प्रदेश सरकारले केन्द्र सरकारसँग बजेट माग गर्नुपर्छ । यस्ता सडकबाट भारत र चीनसँग व्यापार व्यवसाय सहज पार्नुका साथै पर्यटनको विकासमा टेवा पुग्छ । सुर्खेतदेखि दैलेख, जाजरकोटदेखि जुम्ला, दैलेखदेखि कालिकोट, मुगुदेखि हुम्ला र अन्य संभावित सुरुङ मार्गको प्राविधिक र आर्थिक सम्भाव्यता अध्ययन सुरु गर्नुपर्छ ।

बिजुली : हाल कर्णालीका ३४.७५ प्रतिशत जनतालेमात्र विद्युत् उपभोग गर्न पाएका छन् । बाँकी ग्रामीण बस्तीहरु अन्धकारमै छन् । कर्णाली प्रदेशमा करिब २८ हजार मेगावाट विद्युत् उत्पादन  क्षमता भएको कर्णाली नदी र करिब २० हजार मेगावाट उत्पादन क्षमता रहेको भेरी नदी छन् । नेपाल विद्युत् प्राधिकरणले हालसालै ११ केभिए प्रसारण लाइन जुम्लासम्म  लगे पनि त्यो नाम मात्रकोे छ । भरपर्दो र गुणस्तरीय छैन । त्यसैले यसको क्षमता बढाई कर्णालीका जिल्ला सदरमुकाममा मात्र हैन ग्रामीण भेकका ८० प्रतिशत जनतालाई पुग्नेगरी विद्युत् प्रसारण गर्नुपर्छ ।
कर्णालीमै सम्भव भएका जगदुल्ला, फुकोट, माथिल्लो कर्णाली र जवा मेघाजस्ता ठूला विद्युत् आयोजना निर्माणको लागि प्रदेश सरकार स्रोत जुटाएर कार्य अगाडि बढाउनुपर्छ ।

वन : वन कर्णालीको ठूलो सम्पत्ति हो । अथाह जडिबुटीको भण्डार, विभिन्न नदीहरुको मुहान, दुर्लभ जंगली जनावर र चराचुरुंगीको वासस्थान हो कर्णालीको वन । वन क्षेत्रमा पर्ने सुन्दर पाटन र त्यहाँ पाइने फूलहरुबाट कर्णालीको आर्थिक र पर्यटन विकासमा ठूलो योगदान हुनसक्छ । अहिले देखिएको पर्यावरणको ख्याल नगरी र वातावरणीय प्रभाव मूल्याङ्कनसमेत नगरी जथाभावी पहाड र जंगल मासेर डोजर लगाउने प्रवृत्ति रोकनुपर्छ ।  यस्तो प्रवृत्तिले बाढीपहिरोको जोखिम बढाउनुका साथै  जथाभावी जंगल फडानी गर्दा पर्यावरणमा क्षति पुगेको छ । घरायसी र सरकारी प्रयोजनका लागि जथाभावी जंगल फडानी रोक्न र संरक्षणको लागि रुख रोप्न  स्थानीय एव्र प्रदेश सरकारले विशेष अभियान चलाउनुपर्छ ।

शिक्षा : कर्णालीको साक्षरता जम्मा ६२.६७ प्रतिशत रहेको छ । गुणस्तरीय शिक्षण संस्थाको अभाव, जनचेतनाको कमी र आर्थिक विपन्नताले अधिकांश बालबच्चाले बीचैमा स्कुल छाड्ने गरेका छन् । करिब १० प्रतिशत विद्यार्थीले मात्र कलेजस्तरको अध्ययन गर्छन् । उच्चस्तरीय प्राविधिक शिक्षामा त झन् अत्यन्तै थोरै विद्यार्थीलेमात्र अवसर प्राप्त गरेका छन् । अझ छोरी पढाउनु हुन्न भन्ने सोचले सानै उमेरदेखि घरायसी काममा लगाउने र सानै उमेरमा पछि बिहे गर्ने गरी माग्ने प्रचलन अझै छ । तसर्थ, ३ तहको सरकारले कर्णालीको शिक्षामा गुणात्मक फड्को मार्न योजना बनाई कार्यन्वयन गर्नुपर्छ ।

सरकारी स्कुल र कलेजको भौतिक पूर्वाधारमा व्यापक सुधार गरी हरेक शिक्षण संस्थामा गुणस्तरीय कम्प्युटर र इन्टरनेट, तालिमप्राप्त र दक्ष शिक्षकको व्यवस्था गर्नुपर्छ ।

सामाजिक संघ संस्था, स्थानीय सरकार र स्थानीय तहमा रहेका शिक्षण संस्थाहरु मिलेर घरदैलो र जनचेतनामूलक कार्यक्रम र अभिभावकसँग व्यापक अन्तक्र्रिया गर्नुपर्छ । प्रदेश सरकार र स्थानीय सरकारले कम्तीमा डिप्लोमासम्म निःशुल्क पढाउने व्यवस्था गर्नुपर्छ । प्राविधिक शिक्षामा विशेष जोड दिनुपर्छ । सामाजिक उद्यमशिलता, सहकारीको व्यापक विस्तार र सस्तो ब्याजमा रिन उपलब्ध गराई विद्यालयमा ‘इन्टनर्’को व्यवस्था गराउनुपर्छ । नैतिक र व्यावहारिक शिक्षा स्कुलमा नै संचालन गरिनुपर्छ । धर्म, संस्कृति, स्थानीय रहनसहन र भाषा संकृति संरक्षण गर्न त्यस्ता पाठ्यक्रम निर्माणका साथै आजको समय सुहाउँदो विभिन्न विषय सिकाउन पनि उत्तिकै जोड दिनुपर्छ । सरकारी स्कुल र कलेजका शिक्षकहरुलाई राजनीतिक दलहरुको सदस्य बन्न र राजनीतिक दलका कार्यक्रममा भागलिन रोक्नुपर्छ । अहिलेको पठनपाठन प्रणालीमा परिवर्तन गरी प्रयोगात्मक, अतिरिक्तक्रियाकलाप र अनुसन्धानमूलक सीपमा जोड दिनुपर्छ ।

स्वास्थ्य : कर्णाली स्वास्थ्य सूचकमा पनि पछाडि देखिन्छन् । जुम्लामा रहेको कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान र प्रदेश अस्पताल सुर्खेतबाहेक स्तरीय स्वास्थ्य उपकरण, भौतिक पूर्वाधार र जनशक्ति अन्य जिल्लामा छैनन् । सडक सुविधाको  अभाव र भौगोलिक विकटताका कारण समयमै उपचार नपाएर मृत्युवरण गर्नुपरेको छ । गरिबी र जनचेतनाको अभावले सरसफाइ तथा पोषणयुक्त खानपिनको कमीका कारण पाँचवर्षमुनिका प्रतिहजार बालबालिकामा  प्रतिवर्ष ५८ जनाको मृत्यु हुन्छ । गांउमा अस्पताल नहुँदा कतिपय आमाहरु सुत्केरी हुन नसकेर मर्छन् । त्यसैले बाल मृत्युदर र मातृ मृत्युदर कर्णालीमा धेरै उच्च छ । आर्थिक अभाव र जानकारीको अभावले अरु रोगको पनि समयमै उपचार हुनसक्दैन ।

कर्णालीका जिल्ला अस्पतालमा कम्तीमा ३ जना एमडी डाक्टरको व्यवस्था गर्नुपर्छ । अनि बिस्तारै भौतिक पूर्वाधार र आवश्यक मेडिकल उपकरणको व्यवस्था गरी अन्य विशेषज्ञ सेवा बिस्तार गर्नुपर्छ । हरेक पालिकामा १५ बेडको अस्पताल बनाउने सरकारको नीतिअनुरुप अबको ३ वर्षमा १५ बेडका सबै अस्पलाल निर्माण गरी आवश्यक उपकरण र जनशक्तिको व्यवस्था गर्नुपर्छ ।

जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यलय र स्थानीय स्वास्थ्य संस्थाहरु संग समन्वय गरि गाउँ गाउँमा जनचेतनामूलक कार्यक्रम गर्नुपर्छ । कर्णालीका सबै जनताको स्वास्थ्य बिमा गराउन व्यापक अभियान संचालन गर्नुपर्छ । गरिबको कारण बिमा शुल्क तिर्न नसक्ने व्यक्तिहरुको वडा र पालिकासँग समन्वय गरी निशुल्कः स्वास्थ्य बिमा गर्नुपर्छ । पैसा अभावकै कारण उपचार नपाएर कसैले मर्नु नपरोस् ।

संचार : कर्णाली राजमार्ग हुँदै मुगुको राराताल जाने बाटोका दैलेख, कालिकोट र जुम्लाको कैयौँ ठाउँमा इन्टरनेट त टाढाको कुरा फोनको नेटवर्कसमेत छैन । गुणस्तरीय ठूला होटल र बाटोको समस्या त छँदै छ । कैयौँ दिनसम्म नेपाल टेलिकमको सिग्नल भेटिँदैन । सूचना प्रविधिको युगमा पनि कर्णालीका कैयौँ गाउँमा फोनको सुविधा छैन । विद्यालयमा इन्टरनेटको अभाव छ । नेपाल टेलिकमसँग प्रदेश सरकारले समन्वय गरी भरपर्दो र गुणस्तरीय फोन र इन्टरनेट सेवाको व्यवस्था गर्न सके अन्य क्रियाकलाप सहज हुन्छ ।

कर्णालीमा पर्यटन पूर्वाधारमा लगानी बढाउनुका साथै हरेक वर्ष निश्चित लक्ष्य राखी पर्यटक आकर्षण गर्ने आकर्षक प्याकेजल्याई आवास, मनोरञ्जन र अन्य सुविधाको व्यवस्था गर्नुपर्छ ।

कृषिमा आश्रित जनसंख्या अधिक रहेको हुँदा कृषि उपकरण, कृषि सहकारी, किसानलाई सीपमूलक तालिम, कृषि अनुदान, कृषि बिमा, उत्कृष्ट कृषकलाई पुरस्कार र बजारको व्यवस्थाको लागि स्थानीय र प्रदेश सरकारले विभिन्न कार्यक्रम ल्याउनुपर्छ ।

उत्पादन र रोजगारमूलक सहकारी, साना तथा मझौला उद्योगहरुलाई विभिन्न सहुलियतको व्यवस्था हुनुपर्छ । साथै ठूला लगानी कर्ता उद्योग र बहुरास्ट्रिय कम्पनीलाई कर्णालीको जनशक्तिलाई रोजगारी दिएमा करमा सहुलियत दिनुपर्छ ।  निजी र सार्वजनिक साझेदारीको नीतिअनुसार विकास निर्माण र उत्पादनमा जोड दिने हो र राजनितिक खिचातानी छाडेर सबै एकजुट भई लाग्ने हो भने छोटो समयमा कर्णालीको समग्र विकास र आमूल परिवर्तन गर्न सकिन्छ ।

(पूर्वरजिस्ट्रार, कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान, जुम्ला)

श्रोत : बाह्रखरी 

Tags: कर्णालीकर्णालीको विकासवनवन क्षेत्रमा पर्ने सुन्दरविकास
Previous Post

श्रृजनशील लघुवित्तको आईपीओ बिक्री खुला

Next Post

दुर्गा बचत तथा ऋण सहकारी संस्थाले स्थापनाको २०औं वर्षमा आईपुग्दा ३९करोड भन्दा वढी लगानी गर्न सफल

Next Post
दुर्गा बचत तथा ऋण सहकारी संस्थाले स्थापनाको २०औं वर्षमा आईपुग्दा ३९करोड भन्दा वढी लगानी गर्न सफल

दुर्गा बचत तथा ऋण सहकारी संस्थाले स्थापनाको २०औं वर्षमा आईपुग्दा ३९करोड भन्दा वढी लगानी गर्न सफल

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

बढी पढिएका

  • नेपाल-भारत सिमामा फहराइयाे राष्ट्रिय झण्डा

    नेपाल-भारत सिमामा फहराइयाे राष्ट्रिय झण्डा

    2784 shares
    Share 1114 Tweet 696
  • सुनसरीबाट ४ सय ४० किलो गाँजा सहित तीन जना पक्राउ

    1517 shares
    Share 607 Tweet 379
  • रामधुनी नगरपालिका वडा नं. ७ का वडाध्यक्ष एक महिलासँग होटलबाट रंगेहात पक्राउ

    1376 shares
    Share 550 Tweet 344
  • धरान बजार परिक्रमा गरी रथयात्रा सम्पन्न

    1366 shares
    Share 546 Tweet 342
  • जब प्रजिअ पाण्डे दलबल बिना छठ घाटमा पुगिन्

    821 shares
    Share 328 Tweet 205
ADVERTISEMENT

 

 

सम्पर्क

ठेगाना : इनरुवा २, सुनसरी
इमेल : oursunsari1@gmail.com
मोबाइल : ९८११०३९७४६,

हाम्राे टिम

आवरसुनसरी डटकमका लागि
सञ्चालक : गनेश कुमार यादव
सम्पादक : सन्ताेष यादव
मुख्य संवाददाता : रंजित मेहता
संवाददाता :सन्ताेष यादव
बजार व्यवस्थापक :

दर्ता नम्बर

कम्पनी दर्ता नंं : ३०५१२५र०७९/०८०
प्रेस काउन्सिल सूचीकरण नं. : ३९३०
सूचना विभाग दर्ता नं. : ३९३७२२/७९०/८०

© Our Sunsari Media Pvt. Ltd 2022 ।। Website Design By : IT Karkhana

No Result
View All Result
  • हाेमपेज
  • मुख्य समाचार
  • समाचार
  • स्थानीय समाचार
  • खेलकुद
  • कला /मनोरन्जन
  • लेख/बिचार
  • विश्व
  • स्वास्थ्य/शिक्षा

© Our Sunsari Media Pvt. Ltd 2022 ।। Website Design By : IT Karkhana

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Create New Account!

Fill the forms below to register

All fields are required. Log In

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In

Add New Playlist